Gjuha Dhe Terminologjia Juridike E Kushtetutave
Punimi mundohet t hedh drit mbi formsimin e terminologjisjuridike, ndikimet apo huazimet, ecurin e ksaj terminologjie dhembi karakteristikat e gjuhs s ktyre kushtetutave. Punimi prpiqet tvrtetoj dhe hipotezn e ndikimit t kontekstit social, historik epolitik t vendit n gjuhn e nj kushtetute. sht br dhe nj prqasjegjuhsore mes Kushtetuts aktuale t Shqipris dhe Kushtetuts sSHBA-s.
Gjuha dhe terminologjia juridike e kushtetutave
Ndonse cikli historik prej rreth 100 vitesh, q prej shpalljes spavarsis n vitin 1912, mund t mendohet si i shkurtr pr t ofruardisa kushtetuta, (nse do bnim krahasime me disa vende t tjera3), kaqen mjaft i larmishm, duke na e paraqitur shtetin shqiptar nprmjetligjit themeltar her si principat, her si republik, her si mbretri,dhe her si republik popullore apo socialiste dhe si rrjedhoj e tgjith ktyre ndryshimeve t mdha n regjim dhe jo vetm, kemi nj gam tpasur kushtetutash t shkruara n gjuhn shqipe. Jan pothuajse4 10kushtetuta t shkruara n gjuhn shqipe, q ofrojn evoluim n vetvete singa ana juridike ashtu dhe gjuhsore dhe larmi n studim. Madje n njartikull gazete Hapat e pafat t kushtetutave5 jepet nj pamje eprgjithshme e kushtetutave shqiptare duke e konsideruar si t pafatfaktin e jetgjatsis s tyre t shkurtr, por mendoj q vet historia epopullit shqiptar ka sjell si rrjedhoj kushtetuta t shumta, q parnga ana gjuhsore, mendoj se ndryshimet e shpeshta kan sjell mundsine prmirsimit t gjuhs, t stilit dhe t terminologjis juridike.
N kt punim, sht br dhe nj prpjekje pr prqasje t gjuhs dheterminologjis s prdorur n kushtetutn aktuale t Shqipris, Kushtetutne Republiks s Shqipris, 1998 dhe n Kushtetutn e Shteteve tBashkuara, (1787) ndonse jan dy kushtetuta t miratuara n koh shum tndryshme, madje kjo e fundit sht miratuar 127 vite prpara se tmiratohej kushtetuta e par shqiptare (1914). Ka nj diferenc prej211 vitesh n kohn e miratimit t dy kushtetutave dhe pavarsishtndryshimeve q i jan br Kushtetuts s Shteteve t Bashkuara, gjuhajuridike e ksaj kushtetute mbetet sfid si n aspektin e t kuptuarit,pr vet gjuhn arkaike t prdorur n kt kushtetut, ashtu dhe tprqasjes.
Fokusi i studimit n kt doktorat sht gjuha juridike e prdorur nkushtetutat shqiptare, q prej shpalljes s pavarsis, terminologjia eprdorur n kto kushtetuta, tiparet e ktij stili dhe sht br dhe njprqasje e gjuhs dhe terminologjis s prdorur n kushtetutat aktuale tShqipris dhe t Shteteve t Bashkuara, ndonse jan dy kushtetuta tmiratuara n koh shum t ndryshme, madje kjo e fundit sht miratuar nvitin 1787, shum vite prpara se t vinte n ekzistenc kushtetuta epar shqiptare n vitin 1914.
Gjithashtu sht br dhe krkim historik, duke patur parasyshobjektin e punimit, vshtrim diakronik i gjuhs dhe terminologjis skushtetutave. sht br krkim historik pr t hedhur paksa drit mbimiratimin e secils kushtetut dhe kushtet politike t kohs. Pr ktkrkim, jan prdorur burime parsore dhe dytsore, si materiale tarkivit t shtetit, libra n fushn juridike, gjuhsore e historike,shtypi dhe materiale t kohs, diskutimet e bra n grupet e puns prhartimin e kushtetutave.
Jan studiuar gazetat e kohs, kryesisht vitet para dhe pasbotimit t kushtetutave dhe artikuj t lidhur me gjuhn shqipe dhe megjuhn apo terminologjin juridike. Shtypi i kohs ka qen nj burimshum i vyer pr t kuptuar e hedhur drit mbi historin, terminologjinjuridike dhe kuptimet, veanrisht n vshtrimin diakronik, n rastet eterminologjis s mbetur n histori apo dhe prpjekjet pr krijimin e njterminologjie t re juridike, n zvendsim t asaj n gjuhn turke.Shtypi i kohs ka qen nj burim mjaft i rndsishm pr mundsin e gjetjess shpjegimit t termave juridik t mbetur n histori.
mbi prpjekjet e para t bra nga atdhetar e gjuhtar, pas shpalljess pavarsis pr shkrimin e ligjeve dhe krijimin e terminologjisjuridike. Ky kapitull merr n studim terminologjin e prdorur nKanunin e Prtashm t Administrats dhe Kanunin e Zhuris, dy kanune tmiratuara nga qeveria e Ismail Qemalit, meqense kto dy ligje ishint shkruara n gjuhn shqipe dhe t miratuara nga Qeveria Shqiptare easaj periudhe, si dhe Statutin Organik t Shqipris,(1914) por gjuhaorigjinale e ktij statuti ishte frngjishtja, pasi ky statut uprgatit jasht dhe u soll i gatshm pr Shqiprin.
Kapitulli i katrt merr n shqyrtim Kushtetutat e periudhs sSocializmit, Statutin e Republiks Popullore t Shqipris, 1946 dheKushtetutn e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris, 1976. Ktumerret n analiz kryesisht lidhja mes terminologjis dhe gjuhsjuridike me kontekstin social politik t kohs dhe ideologjizimin egjuhs juridike dhe t kushtetutave.
Kapitulli i pest merr n shqyrtim Kushtetutat pas rnies ssocializmit, Ligjin Pr Dispozitat Kryesore Kushtetutese, 1991, ligji cili ka luajtuar rolin e kushtetuts deri n vitin 1998, vit kur umiratua me referendum Kushtetuta e Republiks s Shqipris, kushtetute cila sht dhe Kushtetuta aktuale dhe sht objekt studimi i ktijkapitulli. N kt kapitull jepen tipare t gjuhs juridike t Kushtetutss sotme. Bhet analiz sintaksore dhe morfologjike, prdorimi iantonimis e i sinonimis etj. N kt kapitull bhet nj prqasje gjuhsoredhe terminologjike e Kushtetutave aktuale t Shqipris dhe t Shtetevet Bashkuara t Ameriks. Hidhet dhe nj vshtrim historik mbiKushtetutn e Shteteve t Bashkuara dhe bhet nj analiz krahasimoremes rrethanave historike t miratimit t dy kushtetutave.
N kapitullin e gjasht jepen prgjithsime t gjuhs juridike tprdorur n kushtetutat shqiptare, t veorive q ka ky stil; bhet dhenj prqasje diakronike e terminologjis s prdorur n kushtetuta pr tpar evoluimin, ndryshimin apo qndrueshmrin e ksaj terminologjie;jepet dhe nj pamje intertekstualiteti diakronik, ku jepen dispozitat kushtetutave t ndryshme n lidhje me t njjtn tem. N kt kapitulljepen dhe 041b061a72